De laatste dag. Terugvlucht pas in de avond, dus gelukkig geen gehaast. Op het gemak ontbijten en de tas inpakken. Wel in de ochtend al uitchecken, dus helaas de rest van de dag geen kamer tot de beschikking. Om de dag te vullen nog maar even naar Ohrid, even afscheid nemen van deze prachtige plaats. Lekker rondstruinen en ook deze keer kwamen we weer dingen tegen die we nog niet eerder hadden gezien. Begin van de middag nog even een hapje eten langs het water, daarna langzaamaan weer richting hotel. Met een bus werden we weer naar de luchthaven gebracht, waar we in de avond weer terugvlogen naar huis. Een prima reis naar een mooi land, ook Noord-Macedonië krijgt een plaats in het lijstje 'landen die het zeker waard zijn om te bezoeken'. En dat op korte vliegafstand van Nederland, daarmee nog een extra plusje.

Zoals gezegd zijn er maar vier nationale parken in Noord-Macedonië. Het Nationaal park Galičica is een van de vier. De afgelopen dagen waren we vanuit het hotel al een paar keer de rand van dit park ingewandeld en lag ook het door ons bezochte Sint Naum net binnen de grenzen van het park, vandaag was het tijd om met een terreinwagen wat dieper Galičica in te gaan. Eerst wat meer informatie over het park. Het beslaat een gebied van 22.700 ha in het zuidwesten van het land in het Galičicagebergte en reikt van de oever van het Meer van Ohrid tot die van het Prespameer, die ondergronds in verbinding met elkaar staan. Het Prespameer ligt in drie landen: Albanië, Griekenland en uiteraard Noord-Macedonië. In het park liggen achttien kleine dorpjes (waar Gorno Konjsko er een van is), maar er zijn ook gebieden die volledig zijn afgesloten voor de mens. Er leeft flink wat wild: beren, wolven en de balkanlynx zijn de grootste roofdieren, maar er komen ook veel roofvogels voor. Zo kun je steenarenden en vale gieren spotten.

Net als bij onze trip door het nationale park Mavrovo was het ook nu weer een trip met een gering aantal mensen, dit keer pasten we allemaal in slechts een terreinwagen. Vanuit het hotel schoten we direct de berg op, Gorno Konjsko was vandaag voor ons de ingang naar Galičica. De eerste kilometers reden we dus nog wat door de bewoonde wereld, maar al snel werd het groener en groener. Asfaltwegen gingen over in halfverharde paden, die vervolgens weer over gingen in onverharde karrensporen. Goed vasthouden dus terwijl de chauffeur dwars door het gebied reed. Soms over open vlaktes, soms weer dwars door bossen. Onderweg genoeg stops, vooral op de mooiste uitzichtpunten. Uiteindelijk kwam ook het Prespameer in zicht. Vanaf een hoge top keken we uit over de drie landen, indrukwekkend. Zo veel pracht in de 'achtertuin' van Ohrid. Het was een perfecte laatste trip voordat we weer richting Nederland zouden gaan.

Zoals het gezegde luidt: de boog kan niet altijd gespannen zijn. Bij iedere reis horen dan ook wat moment waarop er even geen strakke planning is met allerlei activiteiten. Even doen wat er op dat moment in je opkomt of gewoon even helemaal niets. Vandaag was zo'n dag. Een beetje wandelen in de omgeving, lekker met een boek in het zonnetje, uitgebreid lunchen. Zo gaat de dag ook wel weer voorbij en wordt de batterij ook weer goed opgeladen. Morgen weer op pad, dat is prima.

Ondanks dat er veel natuur te vinden is in het land, zijn er maar vier aangewezen nationale parken in Noord-Macedonië. De grootste hiervan is het Nationale Park Mavrovo, ongeveer twee uur ten noorden van Ohrid (ongeveer op de route tussen Ohrid en Skopje). Het park werd opgericht in 1949 en beslaat een gebied van ruim 700 vierkante kilometer. In Mavrovo Nationaal Park ligt de Golem Korab, met 2764 meter de hoogste berg van Noord-Macedonië. Vandaag een avontuurlijke tocht met 4x4 wagens door dit park: kom maar op met die ongerepte natuur, hoge bergtoppen, diepblauwe meren en uitgestrekte bossen! Maar dit is nog niet alles: in het park ligt nog een zeer bezienswaardig klooster en ook de waterval van Duf mocht tijdens deze trip niet ontbreken.

Na meerdere bustrips in grote groepen werd het tijd om het heel anders aan te pakken. Met een lokale en dus kleine organisatie gingen we met slechts een beperkt aantal personen in landrovers op zoek naar het wat meer ongerepte deel van het land. Mavrovo NP ligt in bergachtig gebied en daarmee zijn delen ervan niet met gewone auto's bereikbaar. Het is een paar jaar na deze trip lastig om de gereden route nog te reproduceren (het verslag is begin 2025 gemaakt, terwijl de trip in het voorjaar van 2019 plaatsvond), dus helaas geen heel uitgebreid verslag. Wat nog wel duidelijk voor de geest ligt, waren de prachtige meertjes en meren in de laagtes tussen de mooie, met bossen begroeide bergen. Op de hoger gelegen delen van de bergen had je een weids uitzicht tussen de pieken door. Na een poosje over de smalste weggetjes werd een stop gemaakt bij de waterval van Duf. Nou ja, niet helemaal bij de waterval, want er moest vanaf de weg eerst nog wel een stuk gelopen worden over een pad langs een beekje met hier en daar wat stroomversnellingen. Totale wandeling ongeveer 2 kilometer, dwars door een dichtbegroeide kloof. Zoals gezegd gelukkig wel een aangelegd pad, hier en daar voor de veiligheid ook een reling. Aan het einde van het pad uiteindelijk dan toch de waterval, je hoort hem al ruim voordat je hem kan zien. Is de waterval van Duf heel indrukwekkend? Nee, zeker niet. Misschien ben ik tijdens al mijn reizen heel erg verwend, maar deze waterval is niet breed, niet hoog en er komt ook geen heel indrukwekkende hoeveelheid water doorheen. Is de waterval het bezoeken waard? Zeker wel, ook gezien de mooie wandeling langs de beek ernaartoe is het zeker een stop waard.

Noord-Macedonië is -net als ons eigen kikkerlandje- een relatief klein land. Van het helemaal in het zuiden van het land gelegen Ohrid is het maar een kleine drie uur rijden naar de bijna helemaal in het noorden gelegen hoofdstad Skopje. Een dagtrip naar Skopje leek dus al snel tot de mogelijkheden te behoren. Voor het gemak maar een georganiseerde trip geboekt, geen zin om in dit voor ons onbekende land zelf de weg op te gaan in een huurauto. Om genoeg tijd over te hebben om echt wat van Skopje te zien, was het vertrek al erg vroeg. Ontbijten in de bus dus maar, daar was er ook alle tijd voor. Tussendoor nog een plasstop, maar verder zo snel mogelijk naar de hoofdstad. Om een uur of tien kwamen we uiteindelijk aan in Skopje, de uitstaphalte was bij het oude treinstation aan de rand van het centrum.

Wat valt er te melden over Skopje, behalve dat het de hoofdstad is? Het huidige gebied Skopje werd reeds bewoond vanaf 3500 voor Christus. Er zijn overblijfselen van neolithische nederzettingen gevonden, alsook van de oude vestiging die nu uitkijkt over het stadscentrum. De nederzetting werd waarschijnlijk bewoond door de Paionianen, een volk dat de regio bewoonde. Een heel oude stad dus. Als je rondloopt in de stad straalt het ook veel historie uit. Een groot deel van alle grandioze gebouwen en immense ‘historische’ beelden in het centrum van de hoofdstad van Noord-Macedonië zijn echter helemaal niet zo oud. Veel is recent gebouwd in het kader van het project Skopje 2014. In die zin zou je het dus wel een beetje 'nep' kunnen noemen. Maakt dat dan veel uit? Nee, zeker niet. Het maakt de stad wel leuk om rond te lopen. En daarnaast is ook niet alles nep. Zo is er een eeuwenoud fort en ook in de bazaar zijn veel oude panden te vinden. Verder mag niet onvermeld blijven dat Skopje de stad is van Moeder Teresa. Zij heeft hier tot haar 18e gewoond en dat zal iedere bezoeker weten ook. Overal zijn beeltenissen van haar te vinden en er is ook een speciaal Moeder Teresa gedenkhuis om haar te eren.

Vandaag vooraf eigenlijk geen plannen. Eerst maar even de dag rustig starten: beetje uitslapen, op het gemak ontbijten en daarna pas even bedenken wat vandaag te gaan doen. Al snel kwam het idee op om even lekker actief bezig te zijn. Sportfaciliteiten genoeg, maar niets waar we echt zin in hadden. De klim naar boven op dag 2 was echt wel een mooie, dus dat kon nog wel een keer. Inmiddels bekend met de route lekker in straf tempo de heuvel op en daarmee het Nationaal park Galičica in. Vandaag met het hoge tempo dus (nog) meer een fysieke uitdaging dan eerder in de week. Eenmaal boven uiteraard wel weer de tijd genomen om te genieten van het mooie uitzicht, het weer was helemaal opgeknapt na het slechte weer gisterenmiddag en -avond. Dit keer geen lunch op de heuvel, het spontane idee ontstond om toch nog weer even naar Ohrid te gaan om daar te lunchen en te genieten van al het moois daar.

Een hele vakantie langs een meer, maar niet het water in of op? Dat kan natuurlijk niet. Het water van het meer was nog ijskoud, dus dan maar een boottocht over het meer met een paar mooie stops. De boot vertrok vanuit de haven van Ohrid, maar het goede nieuws was wel dat ook de pier van ons hotel een opstaphalte was. Niet omdat dit hotel een streepje voor had in dit toeristische gebied, maar vooral omdat de boot op weg naar de eerste stop toch al vlak langs vaarde. Maar toch, lekker in het zonnetje in de tuin van het hotel wachten totdat de boot kwam, dat was echt perfect. Het eerste deel van de vaartocht was erg kort. Enkele kilometers ten zuiden van Dolno Konjsko ligt bij het dorpje Pestani het 'The Bay of Bones' museum. Op de plek van het museum, dat is gebouwd op palen in het meer, zijn restanten gevonden van een dorp dat daar in de late bronstijd en begin van de ijzertijd heeft gelegen, vanaf 1200 v. Chr. Vanuit de overlevering was er al de verwachting dat hier een dorp op het water was geweest, maar archeologisch onderzoek (onder water) heeft echter pas plaatsgevonden vanaf 1997 tot 2005. Toen werd bevestigd dat er inderdaad een dorp op palen heeft gestaan. Er zijn veel palen teruggevonden, maar ook objecten van brons en ijzer, keramiek,vuursteen en steen. Verder zijn er veel restanten van dierlijke botten gevonden, dat is ook de reden dat het gebied ‘The Bay of Bones’ heet. Omdat het zo’n unieke plek was heeft men besloten het dorp na te bouwen. Dat is gebeurd in 2007 en 2008. Het herbouwde dorpje heeft de naam “Plocha Michov Grad” gekregen.

Ze waren ook zo slim om vlak naast het dorpje op palen een flinke steiger te bouwen, ideaal om een flink aantal toeristen te lokken. Ook voor ons stond er dus een bezoekje aan dit museum op het programma. Het hele dorpje op palen is te bezoeken, in de huisjes is ook te zien hoe de mensen destijds hebben geleefd. Vlak bij Plocha Michov Grad zijn ook nog de restanten van een oud Romeins fort te vinden. Hiervoor moet je wel even flink aan de wandel, want het fort was gesitueerd bovenop een heuvel. Vanaf deze heuvel hadden de Romeinen een goed uitzicht over het meer van Ohrid. Wij hebben uiteraard zelf ook nog even genoten van datzelfde uitzicht, uiteraard wel vele eeuwen later. Vervolgens snel weer naar beneden, want de boot wacht niet op mensen die niet op tijd terug zijn. De boot zette al snel weer verder koers in zuidelijke richting. Al snel kwam Trpejca in zicht. Geen stop in deze plaats, de boot vervolgde de zuidelijke route om uiteindelijk te stoppen in Saint Naum (ook wel Sveti Naum genoemd). Dit tiende eeuwse klooster ligt ongeveer 30 kilometer ten zuiden van Ohrid, zo ongeveer op de grens met Albanië. Bij dit klooster zouden we een paar uur doorbrengen, inclusief een lunchmoment.

"Ohrid ligt aan de oostelijke oever van het Meer van Ohrid in Macedonië. Ohrid is de 7e grootste stad van het land en is zeer opmerkelijk door het feit dat de stad ooit 365 kerken had. De stad is rijk aan pittoreske huizen en monumenten en is meer dan 2.400 jaar oud. De stad laat de culturele geschiedenis van de Republiek Macedonië in het klein zien. Ohrid is gelegen ten zuidwesten van Skopje en ten westen van Resen en Bitola en ligt dicht bij de grens met Albanië. In 1979 en in 1980 werden Ohrid en het Meer van Ohrid als cultureel en natuurlijk erfgoed toegevoegd aan de World Heritage Sites van UNESCO. Ohrid is een van de 28 sites die deel uitmaken van de UNESCO World Heritage op het gebied van zowel culturele als natuurlijke schoonheid." Met dit promo-praatje moest en zou deze stad ook wel even worden bezocht. Gezien de ligging op maar 13 kilometer van het hotel was het ook nog eens de makkelijkste trip om te ondernemen. Om de haverklap reden er wel taxi's langs het hotel, dus binnen de kortste keren (en voor een habbekrats) kon koers worden gezet richting het historische centrum van de stad.

In het oude centrum kun je heerlijk rondslenteren door allerlei steegjes en ook langs de oever van het meer van Ohrid. Overal kom je wel oude gebouwen (waaronder heel veel kerkjes) tegen. Omdat er juist ook heuvel op aan de rand van het centrum ook genoeg te zien is, is het wel aan te raden om af en toe wel een kaart (al dan niet digitaal) te raadplegen. Ongemerkt kun je toch heel leuke bezienswaardigheden missen als je op goed geluk rondwandelt. Een niet te missen bouwwerk is het fort van Samuel, dat op een heuvel boven het stadje uitsteekt. De oude stadsmuur bestaat nog uit 18 torens en 4 poorten en is in totaal 3 km lang en 16 meter hoog. Het is mogelijk om over de oude stadsmuren te lopen, je hebt dan een prachtig uitzicht over Ohrid en de omgeving. Dan zie je ook gelijk dat Ohrid zo klein nog niet is.

Gisteren nog donkere wolken toen we aankwamen in Noord-Macedonië, vandaag een stuk vriendelijker weer met veel blauwe luchten en enkele wolken. Ideaal om vandaag even de directe omgeving van het hotel te verkennen. Maar eerst in de ochtend nog even de mooie verkooppraatjes van de reisbegeleiding aanhoren. Zoals gezegd een pakketreis, waarbij ze vlucht, transfers, hotel en zelfs een aantal maaltijden hadden geregeld, maar waarbij ze toch graag nog wat extra excursies proberen te slijten. Het hotel lag nog best op redelijke afstand van de stad Ohrid, dus het leek toch best handig om misschien wat excursies via de organisatie te regelen. Dat geeft geen gedoe met zelf vervoer regelen, best handig als je dus niet in de stad zelf zit. Uiteindelijk dus een aantal trips voor deze week geboekt, sommige dingen daarentegen vielen prima zelf te regelen. Voor vandaag dus geen programma, dus lekker de tijd om op het complex van het hotel zelf en in de omgeving rond te gaan neuzen. Het hotel lag mooi langs de oever van het Meer van Ohrid, daar waren dus ook prima voorzieningen om lekker te luieren in de buurt van het water. Een zwembad, ligbedjes, zithoekjes en een bar, alles was aanwezig. Helaas nog iets te koud om echt uitgebreid gebruik te maken van de voorzieningen. De sportvoorzieningen zoals een gym en tennisbanen zagen er ook goed uit, misschien iets om later in de week nog sportief te gaan doen.

Nadat we het hotel van onder tot boven hadden bekeken, leek het een goed idee om lekker te gaan wandelen. Aan de overkant van de weg rezen hoge heuvels op, begroeid met veel bos. Op de bonnefooi dus maar op pad. Tegenover het hotel liep een weg naar boven. Het werd al snel een pittige klim, met om de paar honderd meter een haarspeldbocht om vervolgens weer flink te stijgen. Meter voor meter klommen we verder en het uitzicht over het Meer van Ohrid werd met de minuut mooier. Gelukkig niet veel verkeer, er kon dus ongestoord worden gewandeld. Op een gegeven moment was zelfs de stad Ohrid in de verte te zien, aan de overkant van het meer zagen we de bergen/heuvels van Albanië. De groene heuvels bleken (zo gaf een bord aan) de uitlopers te zijn van het Nationaal park Galičica. Het bericht dat hier ook wolven en beren zouden leven, maakte ons wel meer alert.

Noord-Macedonië klinkt verder weg dan dat het eigenlijk is. Vanaf Amsterdam vlieg je in ongeveer 2 uur en 45 minuten naar dit mooie land in de Balkan. Hiermee is het dus sneller aanvliegen dan populaire vakantielanden als Griekenland en Turkije. Ook fijn: buiten de wintermaanden om zijn er genoeg directe vluchten, niet alleen naar de hoofdstad Skopje maar ook naar een aantal vakantiebestemmingen zoals bijvoorbeeld Ohrid. Deze laatste plaats was ook onze bestemming voor deze vlucht, landing op de luchthaven met de fantastisch mooie naam 'Ohrid St. Paul de apostel' (in het Macedonisch 'Аеродром Св. Апостол Павле - Охрид', maar daar valt voor weinig mensen een touw aan vast te knopen). Maar voor het zover was eerst dus nog een vlucht van een paar uurtjes. Deze verliep lekker rustig, tot het moment dat de daling richting Ohrid werd ingezet. Boven het Meer van Ohrid hingen gitzwarte wolken, waardoor we langzaam naar beneden zakten. Duidelijk dat het veel geregend had en dat er in de omgeving nog veel zou gaan vallen. Ook op de landingsbaan stonden dikke plassen water, gelukkig hadden we er geen last van nadat het vliegtuig de wielen aan de grond had gezet. Na het taxiën naar de terminal bleek al snel dat het gebouw van de luchthaven de prachtige naam niet heel veel eer aan deed, het bleek een zeer verouderd complex te zijn. Hiermee was gelijk duidelijk dat Noord-Macedonië geen rijk land is. Gelukkig verliep het passeren van de douane lekker snel en ook de bagage liet niet heel lang op zich wachten. De vakantie kon beginnen!