De laatste volle dag van de reis, morgen stond het vertrek gepland. Na de prachtige verhalen over het koraal en onderwaterleven moest er vandaag nog wel even gesnorkeld worden. En eerlijk is eerlijk, zo mooi als hier is echt zeldzaam. Met de boot werd een goede snorkelplek uitgekozen en vanaf daar was het puur genieten. Vanaf de kust was sprake van ondiep koraal, tot het moment dat het koraal ophield en er een soort muur loodrecht naar beneden de diepte in liep. De duikers waren gisteren langs die 'muur' afgedaald, vandaag werd gesnorkeld rond deze overgang. Heel veel vis hield zich hier op, maar regelmatig waren ook schildpadden te zien. Met twee snorkelsessies, onderbroken door een pauze om even op adem te komen, was het een zeer geslaagde ochtend.

In de middag een wandeling over het eiland gedaan. Niet heel veel te zien en te doen, vooral veel vergelijkbare lodges. Dit eiland is duidelijk bedoeld om te genieten van het onderwaterleven en om bij te komen bij een zwembad. Daar doen we dan maar mooi aan mee. Hier eindigt het verslag van deze reis, morgen gaan we weer door naar andere plaatsen. Op naar het volgende avontuur!

Even helemaal niets. Terwijl anderen gingen duiken (foto's ook bijgevoegd), voor mij vandaag tijd voor een goed boek en verder eigenlijk helemaal weinig. Wel een rondje gelopen voor wat foto's om te delen. Het verslag is dus verder heel kort: even helemaal niets.

Ook nu weer ging de wekker terwijl het buiten nog donker was. Even snel een bak thee en een klein hapje en daarna gelijk weer aan de wandel. Eerst een stuk over de weg, de ingang van het park lag op een paar honderd meter afstand. Via de ingang (gelijk nog even afrekenen voor gisteren en vandaag) weer op zoek naar al het moois dat Tangkoko te bieden heeft. Vooral de overdag actieve dieren stonden op het wensenlijstje, maar toen we langs het holletje van de spookdiertjes van gisteravond liepen, bleken zij nog wakker te zijn. Veel makkelijker voor de foto dus, want het was ondertussen goed licht. Niet lang daarna stuitten we op een hele grote groep zwartkuifmakaken, ook al zo'n voor dit gebied unieke primatensoort. De groep was langzaam op weg richting het strand, om daar op zoek te gaan naar voedsel. De groep liet zich zonder problemen volgen, de dieren konden van best wel geringe afstand worden bewonderd. Nadat de nodige foto's waren geschoten, trokken we terug het bos in. Daar werden nog een aantal bijzondere dieren gespot. Hoog in de boom een koeskoes, een buideldier. En verder nog een aantal vogels, waaronder een type ijsvogel die ook weer nergens anders te vinden is. Duidelijk een geval van veel mazzel vandaag. Halverwege de ochtend was het gedaan met de pret, het was tijd om terug te gaan naar de lodge. Daar aangekomen eerst een laat ontbijt, vervolgens lekker douchen en als laatste alles inpakken.

Begin van de middag weer een transfer, met eerst een tussenstop in Manado. Helaas had de chauffeur bedacht dat een overdekt winkelcentrum leuker zou zijn dan het centrum van de stad zelf. Dat werd dus een broodje op een bankje tussen de kledingwinkels. Daarna door naar een plek buiten de stad, waar een lange pier reikte tot het diepere water van de Celebeszee. Na een poosje wachten werden we opgepikt door een boot die ons richting het eiland Bunaken zou brengen. Dit zou de laatste stop worden van de reis door Indonesië. Tijd om even te relaxen en duiken (ik zelf niet) en snorkelen. Bij aankomst werd een mooie hut toegewezen met een veranda met stoelen en hangmatten en een zwembad vlak voor de neus. Tijd om even te plonzen dus voordat het donker werd.

Op de valreep van de reis nog wat natuur, dat is altijd fijn. En dan ook nog bijzondere natuur, want in het noordoosten van Sulawesi komen unieke (endemische) diersoorten voor. In het Tangkoko NP zouden veel van deze dieren te spotten moeten zijn. Maar eerst moest in de ochtend uiteraard nog gereisd worden. Na een transfer met de auto, en de nodige wachttijd op de luchthaven, vlogen we in ongeveer twee uur van het zuidelijke puntje van Sulawesi naar de noordoostelijke punt. Een auto bracht ons vervolgens direct naar Tangkoko, van de stad Manado kregen we niet veel te zien. In de lodge geluncht, maar daarna was het vooral wachten totdat de zonsondergang in aantocht was. Dat was namelijk het moment om onder begeleiding van een gids een wandeltocht te gaan maken op zoek naar het spookdiertje. Dit diertje, een heel kleine primatensoort, komt namelijk na zonsondergang pas tevoorschijn om op zoek te gaan naar voedsel. 

Op het moment van vertrek was het nog goed licht, dus ook dagdieren waren nog te spotten. De mooiste 'oogst' was een paar Sulawesi Jaarvogels, die ons van hoog in de bomen zaten aan te staren. Deze gigantische, kleurrijke neushoornvogels zijn ronduit prachtig. Inmiddels begon het langzamerhand steeds donkerder te worden, dus de zoektocht naar de spookdiertjes kon worden ingezet. Gelukkig leven deze dieren graag op vaste plaatsen (met een vast hol om overdag te verblijven), de gids had niet lang nodig om een paartje met een jong te vinden. Eerst nog vooral verscholen in hun holletje, maar langzamerhand kwamen ze naar buiten. En toen ze eenmaal hadden besloten op jacht te gaan naar eten, waren ze er snel vandoor. Na het vertrek van de spookdiertjes nog een wandeling op zoek naar andere dieren. Vooral een gigantische spin trok hierbij wel de aandacht, fijn dat deze ver van de lodge woonde. Inmiddels werd het wel tijd voor een goede avondmaaltijd, richting de uitgang van het park dus maar. Morgen weer een ochtend in het park, een mooi vooruitzicht dus.

Na Tana Toraja was het noordoosten van Sulawesi de volgende bestemming. Over land zou dat echter een paar dagen duren, dus het was makkelijker om terug te rijden richting Makassar en van daaruit met een binnenlandse vlucht naar Manado te gaan. Dat betekende dus echter weer een lange reisdag met de auto terug. Voor het grootste deel dezelfde rit als drie dagen eerder, maar dan omgekeerd. Dezelfde stops (met dezelfde grap over het karakteristieke uiterlijk van een rots aan de overkant van de vallei), maar gelukkig ook hetzelfde mooie uitzicht onderweg. Nog ruim voor het vallen van de avond werd het hotel in Makassar bereikt. Alle tijd dus nog om deze stad nog even te verkennen. De stad op zich is niet heel erg interessant, eigenlijk is de enige bezienswaardigheid Fort Rotterdam. Uiteraard ook hier veel verhalen over de (niet florissante) 'Nederlandse periode'. Verder is Makassar vooral een heel drukke stad. In de avond nog een rondje gedaan op zoek naar een restaurant, verder vooral blij met de relatieve luxe van het hotel.

Nog een dag in Toraja-land. Vandaag geen ceremonies en ook minder aandacht voor alle grafplaatsen, maar vooral het bewonderen van het landschap in het noorden van Tana Toraja. Op weg naar het noorden eerst nog een stop in het centrum van Makale. Daar is de grote centrale markt. Ondanks dat het niet de dag van de weekmarkt was, was er nog genoeg levendigheid. Veel kramen met de dagelijkse boodschappen zijn elke dag geopend. Daarnaast worden gedurende de hele week al varkens en buffels aangevoerd, zodat ze op de marktdag worden verkocht. Er waren dus ook nu al veel dieren te zien, die nog een paar dagen ter plaatse werden verzorgd. Na een half uurtje struinen door de paden en steegjes van de markt, was het tijd om weer verder te gaan.

De heuvels werden langzamerhand hoger en steiler, de klim werd ingezet. Onderweg een stop bij een klein dorpje met heel bijzondere grafstenen. Benieuwd hoe deze grote stenen zuilen omhoog de heuvels in zijn getransporteerd. Verder ook hier weer een grote rots met uitgehakte graftombes. Door de ligging in het bos was de rots prachtig begroeid met mossen en andere planten, een prachtig zicht. Na de wandeling weer verder omhoog, het uitzicht op de omgeving werd mooier en mooier. Af en toe een wandeling door dorpjes, tussen rijstvelden en over paden heuvelop. Uiteindelijk eindigden we ongeveer bovenop een heuvel met een prachtig uitzicht over een groot deel van Tana Toraja. In de diepte was Makale te zien. Prima plek om te lunchen dus. Na de lunch nog wat meer wandelingen en stukjes met de auto, vooral om van de omgeving te genieten. Uiteindelijk kwamen we nog uit bij het dorpje van de gids, waar we zijn familiehuis nog hebben bezocht. Leuk om ook een keer zo'n typisch huis van binnen te zien. Daarna was het tijd om weer af te dalen naar Makale, weer een mooie dag achter de rug.

Gelukkig volgt na een avond en nacht vol regen vaak weer een zonnige ochtend. Vandaag stond een bijzondere dag op het programma. Tana Toraja staat bekend om de bijzondere, zeer uitgebreide uitvaartrituelen die de mensen er houden. En toeristen zijn welkom om de plechtigheden bij te wonen, het wordt zelfs vaak als een eer gezien als er gasten zijn uit het buitenland. De gids had gisteren bij aankomst twee opties voorgelegd: het bijwonen van een kleinere ceremonie (klein dorp, weinig mensen) of van een heel grote. Voordeel van een kleine ceremonie is dat het minder massaal is, nadeel is alleen dat je als buitenstaander toch echt wel deelnemer wordt aan de ceremonie. Dat betekent bijvoorbeeld dat je bij het slachten van een buffel met je neus vooraan staat. De keuze viel dus op een grote ceremonie, dat geeft toch de mogelijkheid om wat anoniemer rond te lopen.

Het is bij een ceremonie wel beleefd om een cadeau mee te nemen, bijvoorbeeld een slof sigaretten. Dat was met behulp van de gids zo geregeld. Verder graag wat minder opvallende kleding, vandaar de jacht op een donker, sober shirt gisteren. De uitvaart bleek in een dorpje op ongeveer vijf minuten rijden van het guesthouse. Al bij de rand van het dorp bleek hoe massaal de ceremonie zou zijn. Uit en vanaf allerlei voertuigen (ook brommers!) werden varkens en buffels geladen. Iedere familie die aankwam om de ceremonie bij de wonen, had een of meerdere dieren mee om aan de familie van de overledene te geven. Offers werden ingeschreven, zodat duidelijk was wie welke gift had gedaan. Overal om ons heen lagen vastgebonden varkens en stonden buffels vastgebonden. En aan het geschreeuw te horen, werden nog vele varkens uitgeladen. En al lopend naar het centrum van het dorp bleek dat er al veel dieren die kant op waren vervoerd. Bizar om te zien. In het centrum van het dorp bleek dat de eerste dieren al waren geofferd. Er lagen een aantal varkenskoppen en ook een geofferde buffel was te zien. De gids legde uit dat het offeren nog wel een aantal dagen zou gaan duren. Het goede nieuws was wel dat iedereen (ook de komende dagen en ook de mensen in de wijde omgeving) van het hierbij vrijkomende vlees zou worden voorzien. Vooral de armere mensen zouden vlees als gift gaan ontvangen. De eerste vuurtjes waren in ieder geval al opgestookt en de eerste varkens werden gebraden.

Het dorp, dat van zichzelf al groot was, was voor de gelegenheid nog eens flink uitgebreid. Van bamboe waren nog extra ontvangstruimtes gemaakt, zodat de familie iedere gast op een nette manier kon ontvangen. De gids stelde ons voor aan de zoon van de overleden moeder en nam onze gift dankbaar in ontvangst. Daarna werd ons een plaats in een ontvangstruimte toegewezen. De daar al aanwezige mensen keken ons met interesse aan, waarna de gids waarschijnlijk aan die mensen ging uitleggen wie wij waren enzovoorts. Na beleefd wat te hebben gedronken, gaf de gids aan dat we wat konden rondlopen en kijken. Dat lieten we ons geen tweede keer zeggen, want het voelt toch minder ongemakkelijk om wat in de luwte rond te lopen. Eerst maar eens kijken naar de baar van de overledene. Dit leek een miniatuur van een Toraja-huis, ook speciaal gemaakt voor de overledene. Verder nog een paar keer de aankondiging en ontvangst van een bezoekende familie bekeken. Iedere familie die de ceremonie bezocht werd apart ontvangen. De familie werd aangekondigd en kwam dan in optocht aanlopen, met de gift (bijvoorbeeld buffel) voorop. Vervolgens muziek, soms zang en dans. En even later dan weer de volgende familie. In alle drukte was het lastig te volgen, maar indrukwekkend was het allemaal wel.

Toraja is een gebied op Sulawesi dat bekend staat om de uitgebreide (en ook zeer kostbare) uitvaartrituelen. Daarnaast zijn de traditionele woningen met zadeldaken erg kenmerkend en ook erg prachtig. Tijd om dit gebied te gaan verkennen. Nadeel: het ligt een paar honderd kilometer ten noorden van het Rammang Rammang gebied. Vandaag dus een volle reisdag voor de boeg om er te komen. Eerst even een paar minuten met de boot naar het dorp, daar stond de auto met chauffeur al weer keurig te wachten. Snel de bagage overladen en we konden weer verder. De wegen bleken eigenlijk overal wel prima, het werd dus een prima rit. In het begin nog een vlak landschap (met daar boven uitstekend die prachtige pieken van het karstgebergte), daarna werd het wat heuvelachtiger. Eerst nog langs de kust (met een eerste stop langs het water), daarna wat verder landinwaarts. Langzamerhand werd het steeds bergachtiger, met veel klimmen en dalen op slingerende wegen tot gevolg. Rond lunchtijd een stop bij een wegrestaurant met een weids uitzicht op het gebergte. 'Eyecatcher' van de locatie was een stuk berg dat nogal zou lijken op het vrouwelijk geslachtsdeel. Het lokte in ieder geval voldoende toeristen, de lokale mensen daar hadden in ieder geval slim gebruik gemaakt van het feit dat er in een rots of berg altijd wel iets valt te zien. De lunch ter plaatse was in ieder geval prima, dus we waren helemaal klaar voor het laatste stuk van de rit.

Ongeveer een uur na de lunch kwamen we aan bij de poort van Tana Toraja ('Toraja-land'), het gebied waar we de komende paar dagen zouden verblijven. Met de poort gelijk ook het eerste voor het gebied karakteristieke zadeldak. Nadat de poort was gepasseerd, volgden al snel veel meer huizen en opslagplaatsen met deze prachtige daken. Ook veel rijstterrassen, opgestapeld tot hoog tegen de groene heuvels op. Het guesthouse voor de komende twee dagen lag in het stadje Rantepao, nabij Makale, de regiohoofdstad. Eind van de middag werden we daar ontvangen door de gids. Na het doornemen van het programma voor de komende twee dagen, was het nog even tijd om wat noodzakelijke dingen in de omgeving te doen. De was wegbrengen, een geschikt shirt zoeken voor de volgende dag en boodschappen doen. Geen geschikt restaurant dichtbij, en inmiddels wel heel slecht weer, dus het werd voor vandaag een supermarktdiner. Snel terug naar het guesthouse dus maar.

Een rondreis door Indonesië valt zeker niet onder de categorie 'luiervakantie'. Veel zien betekent ook veel reizen en dus ook veel uren onderweg. Dat betekende ook vandaag weer vroeg de wekker, er moest een paar uur gereden worden richting Rammang Rammang. Dit natuurgebied (ook al wonen er in ieder geval aan de rand van het gebied wel wat mensen en wordt er ook landbouw bedreven) is vooral bekend om de karstbergen, puntige rotsformaties die uitsteken boven een verder vlakke omgeving. Ongeveer een uur ten noorden van Makassar, vanaf Malino ongeveer een uurtje verder. Na een prima rit werden we al op de grens van het gebied opgewacht door de gids. De planning ter plaatse was op een of andere manier gewijzigd. Niet eerst naar de lodge en dan een wandeling, maar omgekeerd. Ter plaatse dus maar gelijk de wandelschoenen aan. Nog even zonnebrand smeren en wat water kopen bij een kraampje vlakbij en daarna achter de gids aan over een dijkje tussen de drassige landbouwgronden.

De wandeling was ronduit prachtig. Over modderige dijkjes tussen waterige velden met op wat grotere afstand steeds de karstbergen om het panoramische plaatje compleet te maken. Overuren voor de fotocamera's dus. Roofvogels cirkelden rond boven de velden en libellen toonden zich op hun mooist op planten langs de dijkjes. Tussen deze dijkjes af en toe een gammel bruggetje. De gids bleek handiger op deze bruggetjes, ikzelf nog door een plank heen gezakt. Met een natte sok dus weer verder, gelukkig was het niet koud. Verder af en toe een woning/boerderijtje en middenin het gebied een heel klein dorpje. De lodge lag vlakbij het dorpje, maar voor nu ging de wandeling nog even verder naar een ander deel van het gebied. De gids wilde zeer oude muurschilderingen in een grot laten zien, maar niet voordat eerst even pauze was gehouden bij iemand die buiten het dorp woont. De mensen in Indonesië zijn erg gastvrij gebleken, ook hier werd er thee met genoeg lekkers voorgeschoteld. Nadat er energie was getankt, kon de wandeltocht worden hervat. Het stuk richting de grot bleek echter van een heel ander kaliber, het was nogal nat. Dat betekende dat de dijkjes ook nagenoeg waren ondergelopen en dat er ook langs rotsen moest worden geklauterd om het nog enigszins droog te houden. Uiteindelijk werd het toch een beetje erg link (vooral voor de dure fotocamera's). De afweging tussen wat rotstekening en een verzopen camera was snel gemaakt: omdraaien en rustig aan terug naar het dorp.

In het dorp lagen een botenwerf, met de meest kleurrijke houten boten. Daar was ook de bagage gearriveerd. Vanwege de ingekorte wandeling was er tijd over om nog een korte boottocht te maken voordat we (met die boot) werden afgezet bij de lodge. Deze lodge was wel per voet bereikbaar, maar niet met de auto. Gezien de meegenomen bagage dus maar beter om met de boot te gaan. De boottocht voerde langs de lodge, maar het smalle riviertje werd nog ongeveer tien minuten verder gevolgd. Daar konden we op een steiger stappen om (op privéterrein) nog een paar mooie rotsformaties te zien en een stukje te wandelen. Na terugkomst bij de boot dan toch eindelijk echt naar de lodge. Deze ecolodge bestond vooral uit houten hutjes op vlonders boven het water. Beetje basic, maar een prima plek voor een overnachting.

Helemaal aan het einde van de middag, na even een beetje bijgekomen te zijn van de nogal warme wandeltocht, stond er nog een boottocht op het programma. Na zonsondergang verlaten de vleermuizen massaal hun grotten en laat er nu net zo'n grot vlakbij gelegen zijn. Altijd weer een prachtig gezicht om die dieren met vele duizenden te zien uitzwermen. Er waren twee diersoorten die daar mooi gebruik van maakten: roofvogels en muggen. De roofvogels hadden een makkelijk maaltje in de vleermuizen, de muggen in de toeristen die zaten te kijken. Helemaal ingepakt in een regenjas (mazzel dat deze toevallig in de rugzak zat) was het nog best even vol te houden, maar toen de grootste zwerm vleermuizen was vertrokken hielden wij het ook voor gezien. Nog even een kort vaartochtje en we konden bij de lodge aan het avondeten. Dat smaakte prima, daarna was het tijd om te douchen en lekker te gaan slapen. Het was een mooie, maar vermoeiende dag.

Gisteren in het donker aangekomen, dus bij het ochtendlicht een mooie verrassing bij de lodge. Een heerlijk zwembad (maar ook her restaurant) met prachtig uitzicht op de omgeving. Graslanden tot in de verre omtrek met op de achtergrond mooie bergen. En ook nog eens prima weer, dus een ideale dag om de omgeving rond Malino te verkennen. De eerste bestemming van de dag was een waterval net buiten het plaatsje. Eerste een klein stukje lopen, maar al van verre was de waterval hoorbaar. En eenmaal in het zicht bleek het nog een echt hoge waterval te zijn, een mooi gezicht. Het zwemmen in de kreek onderaan de waterval lieten we maar even voor wat het was, er stond nog meer op het programma deze ochtend. Met de taxi werden we tot een stuk buiten Malino gebracht. Daar stond al een gids op ons te wachten met mountainbikes. Het zou hard werken worden vandaag. Niet alleen de hitte bleek het lastig te maken, maar er wachtten ook een aantal flinke klimmen naar boven. Het was de inspanning echter zeker wel waard, wat een prachtige omgeving. Veel landbouw (grasvelden op de vlakkere gronden en terrassen met teelten op de steilere stukken), maar ook stukken bos en enkele kleine dorpjes met allerlei bedrijvigheid. Zo is de fiets een ideaal vervoersmiddel om het dagelijks leven in zo'n gebied te aanschouwen. Af en toe een fotostop en vooral aan het einde van de rit stops om even op adem te komen. Aan het einde van de tocht wachtte een heerlijke lunch, vers gemaakt door de mensen uit het dorpje waar de fietstocht eindigde.

Na de lunch weer een transfer terug naar onze lodge. De middag vrij om lekker bij te komen van de fietstocht, het zwembad lonkte. En dan maakt wat regen niet uit, van zwemmen word je toch al nat. Een middag (en avond) zonder programma kwam wel heel goed uit, de volle dagen en veel reisuren op Java hadden er wel flink in gehakt. Even energie bijtanken dus, morgen wachtte weer een vervolg op het Indonesië-avontuur.

De grote 'black box' deze reis was toch wel het Diëng plateau. Overal wordt gerept over mooie uitzichten en een prachtige omgeving, maar wat is het eigenlijk? Een voorbeeld van een omschrijving op een reissite: "Het Diëng plateau bestaat uit een reusachtige komvormige krater, omringd met steile bergwanden begroeid met naaldbomen. Het is een sprookjesachtige en mysterieuze plaats. Er zijn acht hindoeïstische tempels op de afgelegen vulkanische hoogvlakte." Aanleiding genoeg dus om het zelf te gaan aanschouwen. In alle vroegte vanuit Wonosobo op pad. Even een stop om de gids op te pikken en vervolgens in ongeveer een half uur omhoog naar het plateau. Het plateau ligt op circa 2.300 m hoogte, de omliggende heuvels en bergen steken daar uiteraard nog een stuk bovenuit (hoogste toppen circa 3.000 m). Op basis van de prachtige plaatjes op internet werd een bijna verlaten gebied met veel natuur verwacht, maar het gebied bleek dichtbevolkt. Veel dorpjes en ook terrassen voor landbouw. Een prachtige omgeving, maar wel een verrassing dus.

De eerste stop was een uitzichtpunt vanaf een heuvel met in de verte een vulkaan en op de voorgrond een dal met landbouwgronden en dorpjes. Dezelfde vulkaan zouden we nog veel vaker zien, hij steekt duidelijk uit boven de gehele omgeving. Ook bij de volgende stop was de vulkaan een van de beeldvangers, al was het meer op de voorgrond ook prachtig. Afhankelijk van de lichtinval viel er een erg mooie groene gloed op het water. Op het plateau waren ook genoeg tempels te vinden, de Candi Arjuna was de grootste. Vooral in combinatie met de omgeving levert deze tempel een mooi aanzicht. Van enkele andere, kleinere tempels helaas de naam vergeten, maar iedere keer was het weer een leuke, fotogenieke stop. Dat gold ook voor een korte wandeling in een landbouwgebied, tussen de terrassen door. Interessant om te zien hoe hier gewassen worden geteeld. Een laatste stop was bij een geiser. Hete dampen stegen op vanuit verschillende plekken op een heuvel, de zwavelluchten hingen overal rond.

Na een ochtend Dieng Plateau was het al weer tijd om te vertrekken, er moest eind van de middag nog een vlucht naar Sulawesi worden gehaald. Jammer van de beperkte tijd om hier te besteden, het was echt een bezoek in vogelvlucht. De taxi bracht ons eerst terug naar Wonosobo. Nog even tijd om op te frissen en de bagage te pakken, daarna nog een rit van een paar uur naar het vliegveld van Yogya. Gelukkig geen ellende onderweg, dus prima op tijd bij de luchthaven. De vlucht van vandaag bracht ons in ongeveer twee uur naar Makassar op Sulawesi. Dit eiland ligt ten oosten van Kalimantan en ten noordoosten van Java. Van de stad zelf vandaag weinig gezien, dat zou later volgen. Nu (al in het donker) gelijk door naar het plaatsje Malino voor een overnachting.

Half vijf, het is nog pikkedonker. Toch gaat de wekker. Gisteravond met de eigenaar van het hotel afgesproken dat we bij zonsopgang bij een uitzichtpunt willen zijn. Als het weer mee zit, dan is er een prachtig uitzicht over de Borobudur met op de achtergrond de Merapi-vulkaan. Bij slecht weer is er niets te zien. Afspraak was dus om om half vijf 's nachts even te zien hoe het weer lijkt te zijn. Conclusie: 50-50, dus we wagen het er op. In het pikkedonker een helm op en achterop een brommer. Het is nog erg fris en zeker de eerste paden geen hand voor ogen te zien. Ook op de bredere wegen nog nauwelijks verkeer, iedereen slaapt verder nog. Na een minuut of tien begint een klim over smalle wegen heuvelop, goed vasthouden dus. Uiteindelijk stopt de brommer op een kleine parkeerplaats, vanaf hier is het verder te voet. Gelukkig zijn er brede treden aangelegd, dat loopt wel makkelijk (al is het door de nattigheid wel glad). De klim is nog best pittig, pas na een minuut of tien wordt de top van de heuvel bereikt. Tijd zat om nog even bij te komen, het is nog best donker en er is dus nog niet veel te zien. Zorgwekkend is alleen wel dat het nog erg bewolkt is, het miezert zelfs nog een beetje. Het wordt dus afwachten, hopelijk hebben we toch nog mazzel. Uiteindelijk wordt het gelukkig steeds droger. Ook wordt het steeds lichter, het is duidelijk dat de zon hard aan het werk is. En dan opeens zien we het silhouet van de Borobudur. Eerst heel vaag en langzamerhand steeds beter. Op de achtergrond komt ook de Merapi-vulkaan een beetje in beeld. Een mysterieus beeld, want vooral laag tussen de bomen hangen nog nevels. Het mooie vrije uitzicht zal het niet gaan worden, maar het nevelachtige maakt het ook hier toch wel weer bijzonder. Tijd om weer terug te gaan naar het hotel, op naar het ontbijt.

In iedere reisgids is wel een foto te vinden van bovenop de Borobudur. De opgaande zon zet de kleine stupa's in een warm licht, de ideale foto. Helaas hebben eerdere bezoekers de boel flink verpest, want de drommen toeristen hebben aardig wat schade toegebracht. De situatie nu is dat niemand meer de Borobudur mag beklimmen, het blijft bij een rondje om het gigantische bouwwerk (123 m bij 123 m) heen. Nou ja, een half rondje dan, want twee kanten zijn afgezet in verband met restauratiewerkzaamheden. Dat zorgt er allemaal toch wel voor dat de beleving van de Borobudur wat wordt gematigd. Hoewel het aanzicht van deze kolos nog erg bijzonder blijft, ben je binnen een half uur wel klaar met een bezoek. De weg naar buiten is een flink langere, want er moeten gigantisch veel souvenirkraampjes worden gepasseerd richting de parkeerplaats. Was de Borobudur een hoogtepunt? Nee. Blij dat het in het programma zat? Ja, het hoort echt wel bij een bezoek aan Java.

Tijd om in beweging te komen, op de pedalen! Op een steenworp afstand ten Noordoosten van Yogya bevindt zich de wereldberoemde Prambanan, een negende eeuws hindoeïstisch tempelcomplex. De wat wijdere omgeving zou volgens verschillende reisgidsen en reissites echter ook de moeite waard moeten zijn, dat moest dus ook worden verkend. En speciaal voor ons Hollanders was er in dit vlakke gebied maar 1 vervoersmiddel mogelijk: de fiets.

Het eerste stuk Yogya uit was nog een transfer met een taxi geregeld, maar eenmaal buiten de stad werden we afgezet in een klein dorpje. Daar wachtte een allervriendelijkst ontvangst thuis bij een stel. Eerst een kop thee of koffie in de woonkamer, pas daarna het afstellen van de fietsen. De vrouw was onze gids voor vandaag, zij fietste voorop. De man van het stel was mecanicien, verkeersregelaar en paste ook nog eens op de fietsen en onze spullen als we ergens een stop hadden. En om eerlijk te zijn: zulke oprecht vrolijke, vriendelijke en dienstbare mensen kom je niet vaak tegen. Allereerst een aantal stops in het dorpje vanwaar we vertrokken waren: een schooltje, muzieklokaal, instrumentenmaker en wat plaatsen waar op kleine schaal voedsel wordt gemaakt. Erg leuk om te zien en fijn dat dus ook het hele dorp profiteert van toerisme (overal waar we kwamen werd netjes een fooitje achtergelaten door de gids). De conclusie dat muzikaal talent totaal ontbreekt bij mij werd nog eens bevestigd, maar dat mocht de pret niet drukken.

Na de stops in het dorpje werd het landschap meer open, rijstvelden en akkers met groenten wisselden elkaar af. Ook hier en daar een stop, waarbij meer werd uitgelegd over de landbouw in het gebied. Ook nu hier en daar een stop bij bijvoorbeeld een rijstdrogerij/verpakkingsfabriek, uiteraard moest er even 'geholpen' worden met het omharken van de rijst die lag te drogen. Klusje uiteraard zo geklaard. Op een bepaald moment kwamen we uit bij een tempelcomplex. Even verwarring, want het Prambanan-complex was toch groter? Al snel bleek dat we voor de Candi Plaosan (het Plaosan-tempelcomplex) stonden, een niet al te toeristisch complex ten oosten van de Prambanan. Ook dit complex stamt uit de negende eeuw, en in het midden staan twee grote 'tweeling'-tempels naast elkaar. Het complex is gebouwd in opdracht van een hindoeïstische prinses, die getrouwd was met een boeddhistische man. In het complex gaan deze twee geloofsstroming ook hand in hand en dat maakt het extra bijzonder. De twee tempels worden omringd door heel veel stupa's, al staan ze lang niet meer allemaal (geheel) overeind. Er wordt aan gewerkt, dus misschien is alles over een paar jaar volledig in ere hersteld. Maar ook nu een aanrader om deze veel rustigere 'buurman' van de Prambanan te bezoeken.

Een volle dag om Yogyakarta te ontdekken. De ochtend en begin middag op eigen houtje, daarna was nog iets bijzonders geregeld. Daarover later meer. Na het ontbijt stond buiten bij het hotel al wel de riksja om de rondrit door de stad mee te maken, maar de bestuurder ontbrak nog. Dat duurde niet lang, vanuit een koffietentje kwam hij al aansnellen. Even onderhandelen over de prijs en de te bezichtigen plekken en daarna snel onderweg. Wel fijn om voor de hele tocht door de stad dezelfde riksja te hebben. De bestuurder stond overal netjes op ons te wachten, kon nog veel vertellen over de stad en afrekenen hoefde pas bij terugkomst in het hotel. Uiteraard wel zorgen dat alle afspraken vooraf zijn gemaakt. Mooi weer, dus geen regenkap en vrijuit zicht op alles om ons heen.

De eerste stop was bij het kraton, het ommuurde paleis van de sultan van Yogyakarta. Een deel van het complex is nog bewoond door de sultan, het grootste deel van het complex is te bezoeken. Het heet een eer te zijn om voor de sultan te werken, als wacht of als gids. Het is verplicht om je te laten rondleiden door een gids. Dit is formeel gratis, maar uiteraard wordt een fooi wel verwacht. Gekoppeld aan een vriendelijke vrouw werden we door het complex geleid. Hier en daar wel oponthoud, want zo ongeveer iedere lokale toerist wil wel met een westerling op de foto. En laat er nou precies net een hele school op excursie zijn in het kraton. Daar kwam de gids nog meer van pas, want na een tijdje wist zij verdere fotomomenten netjes af te wimpelen onder het motto van een strak tijdsschema. En daar had ze ook best gelijk in, want ze wilde op tijd bij het poppenspel. Dagelijks wordt in het kraton een karakteristiek poppenspel opgevoerd, inclusief muziek gespeeld op authentieke regionale instrumenten. Moeilijk te volgen voor een buitenstaander, maar erg interessant om mee te maken. Verder weer veel opgestoken over de cultuur en geschiedenis van het kraton en het sultanaat. Een veelbelovende start van de tour.

Aan de achterkant van het kraton stond de chauffeur netjes met de riksja op ons te wachten, een korte rit naar het Taman Sari waterpaleis lag in het verschiet. Dit waterpaleis ligt iets ten westen van het kraton en is gebouwd in een opdracht van een van de vroegere sultans. De zwembaden en tuinen moesten zorgen voor wat ontspanning. Het waterpaleis is enigszins in verval geraakt, maar er wordt weer aan gewerkt om het op te knappen. Ondanks dat is een bezoek zeker de moeite waard. Ook hier hebben we ons weer een gids 'aan laten smeren' (en dan ook nog door diegene zelf), maar deze was echt de moeite waard. Vol enthousiasme werd verteld over deze locatie, maar ook over Yogyakarta in het algemeen. Geen heel grote locatie, dus binnen circa een half uur stonden we weer buiten. Tijd voor koffie (althans dat vond de chauffeur) en dan wel een heel speciale: koffie van door de civetkat uitgepoepte koffiebonen. Klinkt niet heel erg smakelijk, maar het viel reuze mee. En dat zegt iemand die eigenlijk geen koffie lust. Uiteraard werd op de locatie, vast en zeker gerund door een bekende van de chauffeur, deze koffie in alle soorten verkocht. Ook aan souvenirs geen gebrek, al moet eerlijk gezegd dat ze heel andere dingen verkochten dan de andere souvenirshops.

Vandaag een redelijk lange reisdag, maar wel een bijzondere. Per trein in ongeveer zes uur tijd van Malang naar Yogyakarta. Een relatief vroeg vertrek, dus mogelijk aan het eind van de middag nog een paar uurtjes om Yogyakarta te verkennen. Gelukkig was een transfer met een auto naar het station geregeld, dat scheelde dus wel een hoop gedoe. De chauffeur was zo vriendelijk om de reservering voor de trein om te zetten naar daadwerkelijke treinkaartjes, dat was dus ook snel geregeld. Helaas hadden we wel pech met de plaatsen, rij 1 was geen succes. In plaats van ruime plaats met goed zicht naar buiten, was het beperkte beenruimte en uitzicht op een wand. Tip van de dag: neem in het openbaar vervoer nooit rij 1! Gelukkig waren een deel van de rit nog andere stoelen beschikbaar, alleen het laatste stuk moesten we ons schikken in ons lot. Verder een comfortabele rit. Op het station was nog wat eten ingeslagen, onderweg kwam regelmatig catering langs met wat te drinken. Het landschap was mooi groen en heuvelachtig, soms op lage snelheid vlak langs huizen en winkels in dorpen en steden. Al met al was er genoeg te zien, en met een boek erbij vloog de tijd voorbij.

Eenmaal op het station Yogyakarta een flinke chaos en zoektocht naar de uitgang. Op sommige plaatsen moest ook gewoon het spoor worden overgestoken om naar een volgende gang te komen. Uiteindelijk was de uitgang gevonden, ook hier stond weer keurig iemand op ons te wachten voor een transfer naar het hotel. Tijdens de rit was al snel duidelijk dat Yogyakarta een grotere en meer chaotische stad is dan Malang. Naast auto's en motoren ook veel brommertjes en riksja's, het was een wirwar van voertuigen door het verkeer. Uiteindelijk kostte het dus ook best wel wat tijd om het hotel te bereiken. Dit hotel bleek helemaal prima, ook lekker een zwembad. Ook hier weer na aankomst gelijk even de directe omgeving verkend. Een bakkertje was snel gevonden, dus nog even wat lekkers ging er wel in. Ook een antiekzaak waar een prachtig antiek souvenir kon worden gescoord. En alvast een beetje rondkijken voor een geschikt eettentje voor de avond. Ook in de avond er dus op uit: even lekker ergens uit eten en een verdere verkenning van de omgeving. Bij terugkomst voor het hotel nog even een gesprek met de bestuurder van een brommer-riksja, een deal voor de volgende ochtend was snel gemaakt.

Vandaag dan toch, met een dag vertraging, op weg naar de Bromovulkaan op het eiland Java. Eerlijk gezegd waren we er in de ochtend nog niet gerust op, eerst maar eens zien of er dit keer wel een vlucht richting Soerabaja zou gaan. Eerst dus weer een transfer richting vliegveld, ook deze (netjes!) op kosten van de luchtvaartmaatschappij van gisteren. Zoals gezegd voor de zekerheid nu een vlucht met een andere maatschappij, voordeel was dat deze ook een uurtje eerder vertrok. De eerste geruststelling kwam toen we het betreffende vliegtuig zagen landen, toen we mochten instappen kwam er een voorzichtige glimlach. Het vliegtuig vertrok prima op tijd en na een laatste blik op de prachtige jungle werd de Javazee overgestoken richting Java. In nog geen anderhalf uur stonden we weer aan de grond, Soerabaja was bereikt. Op de luchthaven stond al weer netjes een auto met chauffeur voor ons klaar, er was geen tijd te verliezen.

Soerabaja is een miljoenenstad, gelukkig lag de luchthaven voor de aan ons goede kant. Het centrum kon dus worden vermeden, langs de buitenwijken (en al heel snel op een snelweg) konden we in ongeveer twee uur richting de stad Malang. Deze stad was het einddoel voor vandaag, maar eerst dus nog een kort bezoek aan de Bromovulkaan. Hiervoor moest worden overgestapt op een jeep, vooral in het gebied rond de vulkaan lagen geen (verharde) wegen. Ter plaatse van Malang was het nog erg bewolkt en regenachtig, geen idee of we ook maar iets van de vulkaan zouden kunnen gaan zien. Gelukkig werd het gedurende de rit richting de Bromovulkaan steeds droger en heel af en toe prikte de zon heel voorzichtig door het wolkendek. De weg werd steeds smaller, de omgeving heuvelachtiger. Uiteindelijk was de omgeving van de vulkaan bereikt. Eigenlijk zijn het drie vulkanen, met daaromheen een grote zandzee. Alleen die zandzee en de voet van een van de vulkanen was nog maar zichtbaar, de rest was nog in nevelen en wolken gehuld. Met de jeep daalden we af naar de zandzee, vandaar uit werd richting de Bromo gereden. Waar (zeker omdat de meeste mensen hier in de ochtend zijn) meestal sprake is van mooi weer met verre uitzichten), daar was nu sprake van een soort surrealistische open vlakte in nevels, met hier en daar een flard uitzicht op een vulkaan of heuvel. Zelfs toen we al zo ongeveer bij de Bromo waren, konden we er nog niet veel van zien. Jammer? Nee, eigenlijk wel bijzonder om mee te maken. DToen we bij de parkeerplaats kwamen vlakbij de vulkaan, veranderde op een of andere manier de situatie. We konden de vulkaan vanaf daar prima zien, het leek wel of de nevelen alleen bij de zandzee voorkwamen.

Het plan voor vandaag: rond het middaguur een binnenlandse vlucht van Pangkalan Bun naar Soerabaja, een miljoenenstad aan de oostkant het eiland Java. Van daaruit direct een transfer met auto van een paar uur richting de Bromo-vulkaan. Deze vulkaan zou nog niet worden bezocht, maar er zou worden overnacht in een dorpje dichtbij de vulkaan. Op deze manier kon de volgende ochtend bij zonsopgang een mooi uitzichtpunt over de vulkaan (en wijde omgeving) worden uitgezocht. Wat er allemaal van terecht kwam? Helemaal niets.

De dag begon nog helemaal prima. Een niet al te vroeg ontbijt en daarna een geregelde taxi richting het vliegveld. Door de beveiliging kostte ook niet veel tijd, we waren prima op tijd. Inchecken kon alleen nog niet, het vliegtuig was vertraagd. Een beetje rondhangen dus totdat alsnog kon worden ingecheckt. Het vliegtuig liet echter nog langer op zich wachten en uiteindelijk werd aangekondigd dat de vlucht was geannuleerd. En dan breekt dus best een chaos uit op zo'n klein vliegveld. Iedereen naar buiten, naar het kleine kantoortje van de lokale vliegmaatschappij. Uiteindelijke conclusie: er gebeurt niets meer vandaag, morgen weer een vlucht. Een hotel werd geregeld, de taxi was op kosten van de maatschappij. Ondertussen waren wij blij dat onze reis bij een lokale organisatie was geregeld. Niet alleen konden we makkelijk contact leggen, ook wisten zij makkelijker alles te regelen. De vlucht voor de volgende dag (een vroegere met voor de zekerheid een andere vliegmaatschappij) werd geregeld en ook het programma werd omgegooid en alles wat hierbij kwam kijken werd verzorgd. Ook een bezoek aan de vulkaan zou mogelijk blijven, uiteraard alleen niet meer bij zonsopgang. Flink balen dat de vlucht niet ging, maar dankzij de organisatie zou het allemaal goed komen.

Op naar het hotel dus maar. Dit was duidelijk niet toegespitst op toeristen, het was erg basis zonder verdere voorzieningen. Het raam in de kamer keek uiteraard alleen uit op een blinde muur in een vieze steeg. Een dergelijk hotel na het annuleren van de vlucht, het voelt allemaal toch niet heel prettig. Het goede nieuws: het weer was best oké, we konden de omgeving dus nog een beetje verkennen. Geen idee wat er te beleven was, maar dan kwamen we snel achter: eigenlijk helemaal niets. De mensen leven hier hun leven, toeristen zijn er bijna niet. Dat bleek ook wel toen we een eettentje in gingen: iedereen stond ons met grote verbazing aan te kijken, het personeel wist niet wat ze met ons aan moesten. De baas bleek gelukkig wel een paar woordjes Engels te spreken. Verse vissen werden aangerukt, we konden uitkiezen. Met wat handen en voeten wisten we duidelijk te maken dat we er nog wat rijst en groenten bij zouden lusten, en uiteindelijk kwam het goed. Om eerlijk te zijn, was het ook wel heel erg lekker, verser dan dit kon niet. De avond maar besteed in het hotel, het was niet duidelijk of het voor toeristen wel slim was om in het donker nog op straat rond te lopen en we hadden ook geen gids om het te vragen. De berichten van de reisorganisatie waren ondertussen positief, alles was geregeld voor de volgende dag.

Helaas was het vandaag al weer tijd de jungle te verlaten, terug naar de bewoonde wereld. Gelukkig geen haast, dus lekker op het gemak vaarde de boot nog door de kreken. En dat leverde nog heel wat wild op. Een wilde moeder orang oetan met jong, ze wist alleen niet hoe snel ze het bos in moest vluchten. Verder een groep neusapen en nog een apensoort die we nog niet hadden gezien: de colobus aap. Deze wist zich ook aardig schuil te houden, maar tussen de takken door kwam de zilverachtige glans van de vacht goed door. Langzaamaan veranderde het landschap weer, palmen vervingen de overige boomsoorten. De rand van het park werd bereikt en voor we het wisten vaarde de boot weer op de brede rivier, richting de aanlegsteiger voor de boten. Daar aangekomen werd afscheid genomen van de bemanning van de boot, de jungletocht was voorbij. Vandaag nog geen doorreis naar Java, er was een nacht in Pangkalan Bun gepland. Een taxi werd geregeld en binnen circa 20 minuten stonden we voor ons hotel. Een prima zaken- en toeristenhotel met zwembad, helemaal goed voor een enkele overnachting dus. Het weer was niet al te best, dus geen uitgebreide verkenning van de stad. Tussen de buien door even op zoek naar wat eten, daarna snel weer naar het hotel. De dag bracht verder niets noemenswaardig meer.

Bij zonsopgang wakker worden met het geluid van de jungle, dat is echt heel bijzonder. Aan de ene kant voelt het als stilte (geen 'menselijke' geluiden), aan de andere kant is er best veel geluid. Sommige geluiden zijn herleidbaar naar dieren, bij andere geluiden echt geen flauw idee. Maar hoe dan ook 'voel' je direct bij het wakker worden de jungle. Nog even de ogen open en de zintuigen worden weer flink geprikkeld. Snel aankleden en lekker in het ochtendzonnetje rondkijken naar al het moois om ons heen. Terwijl het ontbijt wordt geserveerd, vertrekt de boot weer op het gemak. Rustig door de kreken, maar zien wat de dag te bieden heeft. Vooral in de ochtend veel vogels, zij zijn veel minder actief op het heetst van de dag. IJsvogels en neushoornvogels laten zich nu graag even zien, nieuwsgierig naar wat er ergens beneden langs komt varen.

In de ochtend staat weer een bezoek aan een voederplaats voor oerang oetans op het programma. We hadden al aan de gids aangegeven dat we graag ook stukken door de jungle zouden willen lopen. De gids was verbaasd (schijnbaar komen er vooral toeristen die alleen maar de moeite nemen om heen en weer naar de voederplaatsen te lopen), maar vond het zeker wel leuk om te doen. De kapitein zorgde voor een vroege aankomst bij de steiger in de buurt van de voederplaats, zodat we zowel voor als na het voedermoment nog de tijd hadden voor een extra blokje om. Vanaf de steiger moest eerst nog een paar honderd meter op vlonders worden gelopen, daarna zouden de paden door de jungle beginnen. Daar ontstond wel een probleem: de eerste tientallen meters na de vlonders stonden volledig blank. Dan maar even terug om de sandalen te halen, waarna tot boven de enkels door het water kon worden gewaad. Het eerste stuk wandelen was door een dichte jungle. Helaas weinig dieren gezien, maar het is toch altijd wel een mooie belevenis. Uiteindelijk kwamen we via een zijpad uit bij de voederplaats. Daar weer een zelfde tafereel als de vorige dag, met oerang oetans van groot tot klein even kwamen 'snoepen' van al het lekkers dat werd aangeboden.

Nadat het weer wat rustiger werd bij de voederplaats, doken we weer ergens een zijpad in, daar waar de overige toeristen de kortste route richting boten koos. Deze afwijkende route bood ons veel te zien. Het bos was hier meer open (het betrof eerdere landbouwgrond waar kort geleden bomen waren herplant), waardoor er bijvoorbeeld ook bekerplanten groeiden. Ook kwamen we een moeder oerang oetan met jong tegen op ons pad. We stapten rustig van het pad, waarna de oerang oetan heel voorzichtig langs ons liep, waarschijnlijk nog op weg naar de voederplaats. Wat een bijzondere ervaring, een oerang oetan die op tientallen centimeters afstand voorbij komt lopen! De wandeling leverde verder nog een aanvaring met vuurmieren op, niet echt prettig juist op het moment dat op sandalen wordt gewandeld. Al met al waren we maar wat blij met de extra stukken die we hebben mogen lopen.

Eenmaal op de boot weer een vaartocht door de kreken. Opvallend was dat er nog enkele mensen in het gebied wonen. Hier en daar wat kleine woningen op water, af en toe ook mensen in kleine bootjes die bijvoorbeeld riet aan het kappen waren of terugkwamen met vis. Gelukkig is het niet toegestaan om nog in het gebied te gaan wonen, het gaat om een groep mensen die er al woonden voordat het gebied tot natuurpark werd uitgeroepen. Voor de lunch legden we aan aan een oever, de bestemming voor de middag was namelijk al bijna bereikt. De bemanning had bij het aanleggen alleen niet in de gaten dat de bomen daar vol met makaken zat. Het gaf een leuke interactie, maar de kokkin was niet zo blij met deze 'dieven' in de buurt van de keuken. Voor ons en de rest van de bemanning was dat alleen maar hilarisch.

Voornaamste reden van het bezoek aan Kalimantan: de Orang Oetan. Gewenste bijvangst: de neusaap (en hopelijk ook nog veel andere, kleinere apen). Zekerheidje: lekker een paar dagen in de jungle van Tanjung Puting. Maar eerst dus nog een vlucht. Helaas was deze binnenlandse vlucht erg vroeg gepland, dus bij dag en dauw ging de wekker. Even een snel en heel vroeg ontbijt en op pad. Na een korte vlucht van ongeveer een uur en een kwartier was Kalimantan bereikt. Vanuit de lucht was al veel jungle met rivieren en kreken zichtbaar, dat was een goed teken. Voordeel van een binnenlandse vlucht was ook een veel snellere afhandeling van zaken na aankomst. Dat kwam goed uit, de jungle lonkte.

Op de luchthaven stond al een auto gereed voor de transfer naar een nabij gelegen rivier, hiervoor hoefden we ook niet door de stad Pangkalan Bun. De modus 'jungle' stond al aan, dus wel even een teleurstelling dat langs de rivier vooral industrie en andere bedrijvigheid aanwezig was. Tussen alle bedrijfspanden was een werf ingericht voor de boten naar Tanjung Puting. Dit waren veelal houten boten (ook wel 'klotok' genoemd) met een overdekt bovendek voor de toeristen. Eten, slapen en vooral genieten van de omgeving, het moest allemaal gebeuren vanaf het bovendek. Benedendeks waren de keuken en de verblijven voor het personeel. Met behulp van onze gids vonden we (via andere boten) ook onze boot. Knalblauw, dus die zouden we steeds wel weer terug kunnen vinden. Op de boot kennis gemaakt met het personeel (een kokkin, de gids, de kapitein en een hulpje, erg decadent dus vier personeelsleden voor alleen ons twee) en na wat laatste voorbereidingen kon onze boot vertrekken richting Tanjung Puting.

Het eerste stuk van de boottocht ging nog over een heel brede rivier met, zoals al eerder gemeld, veel bedrijven langs de oever. Er lagen ook veel zeewaardige schepen afgemeerd in de rivier, maar daar kon probleemloos omheen worden gevaren. Na misschien wel een uur varen kwamen we uit bij een zijtak van de rivier. Een groot standbeeld van een orang oetan en een aantal grote borden kondigden de ingang van het natuurgebied aan. Tijd om lekker voorop de boot te gaan zitten en de jungle aan twee kanten van ons voorbij te zien komen. Alhoewel, het eerste deel kon nog niet echt jungle worden genoemd. Veel palmen en nog weinig bos, we waren nog aan de rand van het park. Na verloop van tijd veranderde dat beeld langzaam: eerst vooral wat andere vegetatie tussen de palmen, daarna nog maar enkele palmen tussen de rest van het bos en uiteindelijk dan echt tropisch woud. Ondanks dat de omgeving steeds mooier werd, waren wij vooral gefocust op het spotten van de orang oetans. We zouden ze zeker gaan zien, maar er is gevoelsmatig toch wel een verschil tussen echt wilde dieren en de uitgezette dieren die we zouden gaan zien bij voederplaatsen. We bleken mazzel te hebben, want nog ruim voordat we ook maar in de buurt van de voederplaatsen kwamen, hadden we al een wilde orang oetan gezien. En wat voor een! Een imposant groot mannetje zat ons vanuit een grote boom langs de oever op het gemakje te bekijken. Pas toen we wel erg dichtbij kwamen, hield hij het voor gezien en verdween hij het bos in. Het eerste 'wauw'-momentje hadden we in de pocket.

De minst interessante delen van een rondreis, en waarschijnlijk ook de minste interessante delen van het reisverslag, zijn de lange reisdagen aan het begin en eind van de reis. Maar laten we het gewoon een luxeprobleem noemen, want tussen die lange reisdagen zat ook nu weer een prachtige reis. Maar voor de volledigheid toch even een kort verslag van de heenreis, foto's zijn alleen niet beschikbaar. Zoals zo vaak begon de reis vanaf Schiphol, eerstvolgende bestemming was Dubai. Inkoppertje dus met welke maatschappij werd gevlogen. Prima vlucht, prima op tijd om de overstap richting Jakarta te halen. Na weer een prima vlucht landen we redelijk laat op de avond in Jakarta. Omdat we de volgende ochtend pas verder vlogen richting Kalimantan, was een hotel geregeld vlakbij het vliegveld. Helaas eerst nog lang wachten voordat we de douane voorbij waren, er bleef dus helaas maar een paar uur over om te slapen. Nog iets meegekregen van Jakarta? Helemaal niets, alleen een paar donkere paden en stegen met veel verkeer en oponthoud staan nog in het geheugen gegrift.